Berichtdoor Spot the difference » di 26 maart 2013, 17:12
Dag Lysse,
Toevallig las ik net dit in de Standaard online. Ter info.
Kunnen vrouwen mannen zijn?
De Bijbel omschrijft de man als ‘dat wat tegen de muur plast’. Een heldere definitie, maar te simplistisch in tijden waarin een vrouwelijk fotomodel mannenmode aanprijst, een hiphopper tweeslachtig blijkt en een bekende vrouw beslist een bekende man te worden.
Geeft u het maar toe: wanneer u een café, vergaderzaal of sportstadion betreedt, deelt u de aanwezigen (al dan niet bewust) meteen in twee groepen op. Mannen en vrouwen. Dat doet u, tenzij u heel exotische cafés frequenteert, zonder de geslachtsdelen van iedereen erop na te kijken. Waarop baseert u zich dan? Eventuele snor en baard, manier van bewegen of gedrag?
‘Het is een illusie dat we iedereen kunnen opdelen en dat daardoor nauwelijks twijfel kan ontstaan’, schrijft Maxim Februari (50) in zijn boek De maakbare man. ‘U kunt van uzelf wel denken dat u het lichaam van een vrouw hebt, of van een man, maar heel zeker weet u het niet.’ Daarmee zet de Nederlander heel wat op losse schroeven. Maar hij bewees dan ook dat iemand die door iedereen als vrouw wordt beschouwd, op een dag kan beslissen man te zijn.
Die dag was vrijdag 14 september 2012. De schrijfster, filosofe, juriste en kunsthistorica Marjolijn Februari, bekend van haar columns in de Volkskrant en NRC Handelsblad, maakte wereldkundig dat ze voortaan als Maxim Februari door het leven zou gaan.
Vrijdag 10 augustus 2012 was eveneens een wonderlijke dag in het leven van Februari. Wat er precies anders was dan de dag ervoor, weet hij niet, maar op die dag werd Februari in de winkel plots begroet met ‘meneer’. Februari nam toen een kleine vijf maanden testosteron. De baardgroei bleef nog uit. Wel was de stem lager, waren de schouders breder, de heupen smaller en de spieren strakker. Maar waarin dat definitieve ‘om zijn’ precies zit, daarop kan Februari de vinger niet leggen.
Een blik achter de rits
Wat maakt dat iemand vrouw of man is? ‘De biologie’, zult u misschien opperen. Simone de Beauvoir kan wel stellen: ‘On ne naît pas femme, on le devient’, bij de geboorte behoeft het enkel een snelle blik tussen de babybeentjes en hop, er verschijnt een m of v in het geboorteregister.
Toch is de biologie dubbelzinniger. Bij sommigen zijn de geslachtsdelen moeilijk te interpreteren, maar ook chromosomen zijn niet altijd zo eenduidig. Standaard hebben vrouwen een xx- en mannen een xy-chromosoom, maar er zijn evenzeer vrouwen met een xy- en mannen met een xx-chromosoom. Het testosterongehalte meten is een beproefde methode in de sportwereld. Ook daarin blijken de grenzen echter wazig. Herinnert u zich de Zuid-Afrikaanse loopster Caster Semenya? Nadat uit tests was gebleken dat ze drie keer zoveel lichaamseigen testosteron had als de gemiddelde vrouw – waarvan ze zich zelf niet bewust was – en ze in 2009 wereldkampioen was geworden op de 800 meter, moest ze een geslachtstest ondergaan. Hetzelfde vernederende onderzoek staat nu ook de ‘mixed martial arts’-vechtster en transseksueel Fallon Fox te wachten, nu is uitgelekt dat zij ooit een hij was. Haar topsportlicentie wordt nu in vraag gesteld.
Al in 1907 schreef de arts Magnus Hirschfeld dat het geslacht van mensen meer te maken heeft met hun ziel dan met hun lichaam. Hij maakte het onderscheid tussen sekse en gender avant la lettre. Gender is het niet-biologische, maar psychologische, sociale en culturele aspect van man of vrouw zijn. Volgens Joz Motmans, onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen en genderexpert, bestaat onze geslachtelijke identiteit uit drie lagen. ‘Naast het biologische is er ook de genderidentiteit – het innerlijke gevoel – en de genderexpressie, namelijk wat je de buitenwereld toont: kapsel, kleding, lichaamstaal.’ Bij de meeste mensen komen de drie lagen sterk overeen, bij transgenders zijn ze in zekere mate in conflict.
Die transgenders zijn niet zo dun gezaaid als lang gedacht. Zes op de duizend mannen en twee op de duizend vrouwen rapporteerden vorig jaar aan het Nederlandse Sociaal en Cultureel Planbureau ‘een ambivalente of incongruente genderidentiteit in combinatie met onvrede met het eigen lichaam en een wens tot (gedeeltelijke) aanpassing van het geboortegeslacht’.
Sexy conflict
Het conflict tussen de drie identiteitslagen hoeft overigens niet negatief te worden geïnterpreteerd. Denk maar aan de cd-hoezen van David Bowie uit de jaren 70 waarop hij zijn androgyne trekken in de verf zet. Of de nieuwste muziekvideo van Stromae, waarin hij rechts zijn vertrouwde zelve is, maar zijn linkerhelft de schmink en het kapsel draagt van een zwoele flamencodanseres. Of de kunstenares Antonia Baehr, die ‘drag kings’ zoekt voor een performance en de komende maanden in de Beursschouwburg te zien is als Antonia Baehr, maar evengoed als Werner Hirsch en Henri Fleur.
Of kijk naar de catwalks en de modebladen. Casey Legler, een model van vrouwelijke kunne, showt enkel mannenmode. De androgyne Andrej Pejic hult zich voor Jean Paul Gaultier in een bruidsjurk, terwijl hij voor andere merken de mannenafdeling aanprijst. Vogue en Elle ontvingen het transseksuele model Lea T met open armen.
Spelen met gender is sexy. Toch voor artiesten en modellen. De rest van onze maatschappij houdt strak vast aan de binaire opsplitsing. Een onderscheid dat steeds rigider wordt, zegt Maxim Februari. ‘Vandaag worden mannen en vrouwen altijd tegen elkaar afgezet. Je kunt ook geen formulier invullen zonder het vakje m of v aan te kruisen, ook al doet je geslacht niets ter zake. Onze identiteit wordt streng van buitenaf gecontroleerd: we worden doorgelicht, opgemeten, vastgelegd en gediagnosticeerd. Sekse is geen persoonlijke aangelegenheid meer.’
Volgens Februari zijn de meeste mensen androgyn, een mix van vrouwelijk en mannelijk, en is de strikte binaire opdeling onzin. Hij hoopt dat de maatschappij minder waarde gaat hechten aan sekse en ziet maar één oplossing: ‘Accepteer dat mensen behoren tot het geslacht waartoe ze zeggen te behoren.’
Al geeft hij toe dat het niet zo simpel is. ‘Als ik op een terras bier bestel, helpt het niet als ik tegen de ober zeg: “Luister eens, ik overstijg de binaire systeemgrenzen, en het hele concept van gender beschouw ik als een sociale constructie die ik in mijn performativiteit probeer te deconstrueren.†Die ober blijft gewoon “mevrouw†zeggen.’
In die zin zegt Februari dat zijn lichamelijke veranderingen ook voor de buitenwereld bestemd zijn. Hij moet sociaal duidelijk maken wie hij is, zodat iedereen het gelooft: ‘Mijn transitie is deels een service aan anderen.’
Ook Joz Motmans pleit ervoor iedereen de vrijheid te gunnen voor zichzelf uit te maken hoe ze zich willen omschrijven. ‘Mensen zullen altijd in hokjes denken, maar daarom hoeft de overheid dat nog niet te doen. De geslachtsregistratie afschaffen zou voor veel transgenders een grote stap vooruit zijn.’
Maar de onderzoeker maakt zich weinig illusies: dat zal wettelijk, juridisch en administratief wellicht niet haalbaar zijn. ‘Maar waarom naast de men de v geen derde hokje creëren, dat iedereen mag kiezen? Man, vrouw, ander. Dat is filosofisch gezien veel correcter.’
